کولر وسیله‌ای مطبوع کننده و خنک کننده هواست، که با تبخیر آب، فضا را خنک کرده و با فرایند سرمایش تبخیری کار می‌کند. کولرها از وسایل قدیمی و یار همیشگی مناطق گرم و خشک و کویری به‌حساب می‌آیند که در تهویه و مطبوع کردن فضا نقش بسیار مهمی دارند.

سابقه

بادگیرها قدیمی‌ترین نمونه‌های کولر آبی در جهان هستند که هزاران سال پیش در ایران اختراع شده‌اند و یکی از کارهای مهندسی بسیار دقیق و منظم بوده که تنها از دست متخصصان و معماران ایرانی بر می‌آمده است. یکی از عجایب روزگار، همین بادگیرها هستند. شیوه کارکردن بادگیرها به این طریق بوده که هوایی که در بیرون از خانه جریان داشته را به داخل کشیده و با تشت‌های آبی که درون بادگیرها جای‌گذاری شده بود هوا را خنک کرده و به داخل خانه هدایت می‌کردند.

کولرها همانند بدن یک انسان، از اجزا و قطعات مختلفی تشکیل شده‌اند که هرکدام در مکانی خاص تعبیه شده و کار مخصوص به خود را انجام می‌دهند و اگر هرکدام از این وسایل دچار مشکل شوند و دیگر نتوانند کارایی قبلی را داشته باشند در عملکرد کل سیستم سرمایشی اختلال ایجاد شده و باعث بروز مشکل می‌شود. باید برای جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی راه‌حل‌هایی ارائه داده و باعث به حداقل رساندن مشکلات شد. یکی از این راه حل‌ها رعایت نکات بهداشتی در مورد کولرهای آبی است. اینکه هر 15 روز یکبار آب تشتک یا مخزن را خالی کرده و از آب تمیز پر نماییم یا بررسی پوشال‌های آن حداقل ماهی یکبار باعث می‌شود که نمک کمتری به خود بگیرند و در مطبوع و خنک نگه‌داشتن هوای محیط بهترین عملکرد را داشته باشند. از آنجا که در مناطق گرم و خشک آب لوله‌کشی مناسبی وجود ندارد و همراه با املاح است انجام این نکات باعث بهبود عملکرد سیستمی کولر آبی شده و به خنک شدن و خنک نگه داشتن هوای محیط کمک فراوانی می‌کنند.

همچنین دور تند کولر که استفاده می‌شود باعث ورود ریزگردها به داخل محیط کار و منزل شده و اگر قسمتی از هواگیر کولر نیز، باز باشد این مشکل بیشتر بروز و نمود پیدا می‌کند؛ برای جلوگیری از این کار باید قسمت‌های هواگیر کولر را با پوشال کاملاً پوشانده و آب آن را نیز کنترل کنیم که به مقدار کافی درون محفظه باشد.

سرمایش تبخیری چیست؟

گفتیم که کولر آبی با سرمایش تبخیری کار می‌کند حال می‌خواهیم بدانیم این فرسایش تبخیری به چه فرآیندی گفته می‌شود و به چه کار می‌آید؟
به فرآیندی که از پدیده تبخیر به‌عنوان جاذبه گرمایی طبیعی استفاده می‌شود سرمایش تبخیری گفته می‌شود. هرچه‌قدر که آب در داخل کولرهای آبی بیشتر در گردش باشد میزان خنک‌کنندگی آن هم بیشتر می‌شود. سرمایش تبخیری فرآیندی بسیار کهن است که سرمنشأ آن به تمدن‌های باستانی مصر و ایران باز می‌گردد. ولی در این بین خنک‌کننده‌های نوین نیز وجود دارند که براساس نمونه‌هایی که در دهه 1900 در آمریکا ساخته شده، تولید شده و به بازار عرضه شده‌اند. سرمایش تبخیری به دو صورت انجام می‌شود مستقیم یا غیرمستقیم و یا خودکار یا مختلط. که در نوع مستقیم آن مقدار آبی که در هوای خنک‌کننده است افزایش پیدا می‌کند. ولی در نوع غیرمستقیم تبخیر درون یک مبدل حرارتی انجام شده و رطوبت موجود درهوایی که خنک شده، تغییری نمی‌کند. معمولاً رطوبت نسبی در جاها و مناطقی که کم باشد سرمایش تبخیری مستقیم باید اجرا شود. ولی وقتی تبخیر به‌صورت طبیعی انجام شود تبخیر خودکار یا خودبخودی انجام می‌شود.

وقتی در یک فضایی از تبخیر خودبخودی استفاده شده و خواسته باشیم خنک‌کنندگی انجام شود باید سد یا همان آب راکد یا در جریان ومانند حوضچه‌ای از آب یا فواره وجود داشته باشد تا کار خنک‌کنندگی به نحو احسن انجام شود و در تبخیر مختلط این کار توسط دستگاه‌های مکانیکی انجام می‌شود که لزوماً مصرف انرژی در آن بیشتر است ولی میزان انرژی استفاده شده در مقایسه با تهویه مطبوع خیلی کمتر است. معمولاً از کولرهای آبی در مناطقی استفاده می‌شود که دارای آب و هوای گرم و خشک هستند چرا که وقتی آب تبخیر می‌شود رطوبتی ایجاد کرده که مانع از خشک شدن هوا و ایجاد الکتریسیته ساکن و سایر مشکلات می‌شود.

کولر آبی امروزی دارای چه قسمت‌هایی است؟

• بدنه: در بدنه کولر آبی معمولاً از پارچه برزنتی استفاده می‌کنند که این کار باعث جلوگیری از انتقال لرزش‌های کولر می‌شود.
• شناور (فلوتر): کار شناور ثابت نگه‌داشتن میزان آب داخل مخزن کولر است و از این نظر نقش مهمی دارد چرا که وقتی که درست کار کند باعث می‌شود که میزان سطح آب به‌بهترین نحو کنترل شده و وقتی آب کاهش پیدا کند فلوتر به قسمت پایین به حرکت درآمده و سیستم پرکننده مخزن کولر فعال شده و شیر آب باز می‌شود.
  ناودان‌ها: معمولاً ناودان‌ها بر روی درپوش‌های کولر نصب شده‌اند جهت ورود و توزیع آب از پمپ به آنها.
• آب پخش‌کن (سه راه آب): وقتی آب به‌وسیله پمپ به ناودانی‌ها منتقل شد برای اینکه آب روی موتور ریخته نشود و باعث آسیب و حتی سوختن موتور نشود، بر روی موتور یا پمپ کولر، وسیله‌ای به‌نام آب‌پخش‌کن در سر راه آب قرار داده اند که سوراخ‌هایی دارد که مستقیم با پوشال‌ها در ارتباط است.

کولرهای آبی اجزاء الکتریکی نیز دارند که اسامی آنها به همراه توضیح مختصری در زیر می‌آید:

• کابل رابط چهارسیم: که برای انتقال برق از آن استفاده می‌شود.
• جعبه ترمینال: برای ایجاد اتصال عایق و قابل اطمینان از بدنه کولر از جعبه ترمینال استفاده می‌شود.
• کلید: که برای راه‌اندازی و روشن کردن کولر از آن استفاده می‌شود.
• فیوز: برای حفاظت الکتریکی کولر در برابر خطر اضافه بار.
• پمپ آب: آب از مخزن به سه راه آب منتقل شده و از آن مسیر به سمت ناودانی‌ها هدایت شده و باعث پخش هوای مطبوع در محیط می‌شود.

اجزای دیگر کولر به‌طور خلاصه عبارتند از: خازن اصلاح ضریب قدرت- سیم‌پیچ دور تند – کلید گریز از مرکز – سیم‌پیچ دور کند – خازن راه‌انداز – سیم‌پیچ راه‌انداز.

میزان مصرف آب در کولرهای آبی چقدر است؟

با توجه به اینکه در فصل تابستان و بخصوص در ایران با خشکی هوا و کمبود آب مواجه هستیم کولرهای آبی نیز با میزان مصرف آب زیادی کار می‌کنند باعث بروز مشکلاتی می‌شود. هر کولر ممکن است در شبانه‌روز 300 تا 400 لیتر آب مصرف داشته باشد. و در اینجا ممکن است افرادی بگویند که سیستم کولر آبی به درد مناطق گرم و خشک نمی‌خورد و باید از کولر گازی استفاده نمود. در پاسخ به این افراد باید بگوییم که شاید در مصرف آب با استفاده از کولر گازی صرفه‌جویی کنیم اما از این نکته خیلی مهم نباید غاقفل شویم که هوایی که انسان استنشاق می‌کند باید تمیز باشد و تهویه مناسبی در محل زندگی‌وی رخ بدهد. کولرهای گازی فقط سرما دارند و هوا را بیشتر خشک می‌کنند و بیشتر باعث بروز مشکلاتی می‌شوند. برای اینکه از کولرهای آبی همچنان مثل گذشته استفاده کنیم باید رعایت نکاتی چند را سرلوحه کار خویش قرار دهیم.

نکات قابل توجه در نگهداری کولر آبی:

با توجه به وجود املاح در آب در مناطق گرم و خشک، هیچ گریزی از ایجاد شوره و نمک در پوشال‌های کولر نیست و اگر میزان نمک روی پوشال‌ها زیاد شود در عملکرد کولر آبی اختلال ایجاد شده و باعث نامطلوب جلوه دادن جریان هوا در فضا خواهد شد. برای این کار یک راه حل بسیار ساده وجود دارد و آن اینکه هر 15 تا 20 یکبار آب داخل مخزن و تشتک کولر را تعویض نماییم به همین سادگی. هرچقدر آفتاب بیشتر به این آب بتابد باعث ایجاد شوره و رسوب و نمک بیشتری شده و باعث گرفتگی منافذ داخل پوشال‌ها شده و از رد و بدل شدن جریان هوا جلوگیری کرده و کولر باد گرم خواهد داشت. برای این کار باید به این موارد دقت کنیم:

• از رسوب‌گیر در داخل آب کولر استفاده کنیم که بهترین و مطمئن‌ترین و آسان‌ترین راه است.
• پوشال‌های کولر را هرساله تعویض نماییم.
• از گلوله‌های روغن تالو برای جذب رسوب استفاده کنیم.
• آب داخل کولر را به‌طور مرتب عوض کنیم از مکان مناسب و سطح صاف و هموار برای قرارگیری کولر استفاده کنیم.
• اگر از محافظ و پرده‌های آفتابگیر برای روی کولر استفاده کنیم از هدر رفت و تبخیر آب جلوگیری کرده‌ایم.